Những điều kỳ bí dưới mái nhà sàn của đồng bào trên dãy Trường Sơn

Dù cuộc sống đã nhiều đổi thay, dần bắt nhịp với xã hội hiện đại. Nhưng dưới mỗi mái nhà sàn của đồng bào Mã Liềng vẫn còn những điều kỳ bí được các thế hệ gìn giữ.

Dưới chân dãy Giăng Màn (thuộc một phần dải Trường Sơn, kéo dài từ Tây Nam Hà Tĩnh đến Tây Bắc Quảng Bình), cuộc sống của những đồng bào người Khùa, Mày, Sách, Mã Liềng… đang từng ngày thay đổi. Cái đói, cái nghèo, hủ tục lạc hậu dần bị xóa bỏ. Nhưng trong cái mới ấy, dưới những nếp nhà sàn vẫn cất giấu nhiều nét truyền thống, nguyên sơ.

Gặp và trò chuyện cùng những người Mã Liềng đang sinh sống tại các bản Kè, bản Cáo, bản Chuối, bản Cà Xen thuộc hai xã Lâm Hóa, Thanh Hóa, huyện Tuyên Hóa (Quảng Bình), chúng tôi chuyển từ bất ngờ này, tới bất ngờ khác.

Mời khách vào nhà, ông Cao Dụng, già làng bản Kè, xã Lâm Hóa, chu đáo chỉ lối đi cho khách nam và lối vào riêng cho những người phụ nữ. Qua cầu thang vào nhà, khách nam chỉ được ngồi phía phòng dành cho nam, nữ ngồi riêng một phía nhà khác.

Già Dụng cho biết, theo truyền thống từ bao đời, những ngôi nhà của người Mã Liềng chỉ quay mặt về hướng Nam hoặc Đông Nam, tựa lưng vào chân núi Giăng Màn. Mỗi nhà sàn được trổ hai cửa ở hai hướng, dành riêng cho nam và nữ.

Trong căn nhà sàn, mỗi cây cột trong nhà còn mang tên và luật lệ riêng biệt. Đặc biệt, có hai cây cột là cột con rể và cột con dâu. Cột con rể là nơi con trai đến ngồi để tìm hiểu người con gái và ngược lại.

Điều cấm kị đối với khách tới chơi nhà là không thể vào bằng khung cửa sổ ở gian phòng của người đàn ông trong nhà. Bởi người Mã Liềng quan niệm đây là "cửa ma" - nơi đưa người chết từ nhà ra ngoài. Và cũng không nên thò đầu ra ngoài qua khung cửa sổ ấy. Già cũng nhắc khách không huýt sáo trong nhà. Bởi việc đó thể hiện sự bất kính với các vị "ma nhà".

"Người Mã Liềng không có tập tục thờ cúng tổ tiên, khi nhà có người chết thì phải chuyển đi chôn từ cửa sổ, để linh hồn người chết không nhớ đường quay về, quấy phá người trong gia đình", già làng Cao Dụng cho biết.

Không có bàn thờ tổ tiên, nhưng người Mã Liềng có một gian "buồng thiêng" được đóng kín mít "bất khả xâm phạm", là nơi đặt bàn thờ "ma nộ". Buồng nằm phía bên trái của cửa chính, được làm bằng các mặt gỗ tốt, với một lối đi vào che chắn bởi tấm rèm. Ngay cạnh buồng là một bếp lửa gần như được thắp sáng quanh năm.

"Nộ trong tiếng của người Mã Liềng có nghĩa là nỏ, cung tên. Gian buồng thiêng này chỉ cho phép người đàn ông của gia đình bước vào. Cấm tuyệt đối phụ nữ hay người lạ vào đây", già làng bản Kè nói về "buồng thiêng" trong căn nhà mình.

Từ bao đời, "nộ" là thứ báu vật linh thiêng nhất đối với người Mã Liềng. Nó được xem như một chiếc bùa hộ mệnh, biểu hiện cho sức mạnh con người, cũng là phương tiện phục vụ đắc lực của mỗi người đàn ông khi vào rừng, gắn đời sống của mình với rừng thiêng.

Ngày nay, dù không sử dụng "nộ" để vào rừng do chấp hành chủ trương của Nhà nước, người Mã Liềng vẫn tôn kính vật dụng này, đặt nó ở vị trí cố định trên "Chà bài" trong "buồng thiêng" để thờ cúng, cầu cho gia đình được yên ổn, an bình.

Được tới thăm, nghe những người con nơi núi rừng Trường Sơn chia sẻ mới thấy, dưới những gian nhà sàn nhỏ của người Mã Liềng vẫn còn những nguyên tắc nghiêm khắc đối với người trong nhà và khách tới chơi. Việc đó nhằm đảm bảo sự linh thiêng và tôn kính trong quan niệm đã được truyền từ nhiều đời.

Ông Lê Văn Phúc, Bí thư Đảng ủy xã Lâm Hóa, huyện Tuyên Hóa (Quảng Bình) cho biết: "Đời sống của bà con người Mã Liềng đã được nâng cao và hòa nhịp với cuộc sống xã hội hiện đại. Bà con tiếp cận nhiều hơn với các tiến bộ của xã hội. Nhưng những phong tục xưa vẫn được người dân Mã Liềng lưu giữ, như một nét văn hóa độc đáo riêng của họ.

Theo GiaDinh